Bu kadar geniş kapsamlı bir konu hakkında yazı yazmak gerçekten çok zor. Düşüncelerim hemen o prehistorik dönemde yaşayan mağara insanlarına gidiyor ve onların farklı nedenlerle, karşısındaki rakiplerini korkutma amaçlı veya öldürdükleri hayvanların ruhlarını huzura erdirmek için kullandıkları maskeler (hayvan kafatasları) aklıma geliyor. Daha yakın zamanlardan da örnek verecek olursak barbarlar (Vikinglerin) ve daha çağdaş kabileler, Slavlar gibi, hayvan maskelerini ve boynuzları düşmanlarda korku yaratmak veya dini ve ritüel amaçlı kullanırlarmış.
Mısırlılar maskeyi bir sanat haline getirmişler ve bu şekilde birçok tanrıya saygılarını sunmuşlardır. Değerli metaller ve taşlardan yapmış oldukları maskeleri, firavunların lahitleri üzerine bırakarak onlara olan bağlılıklarını göstermişlerdir. Krallık dönemlerdeki kullanılan maskelere örnek vermek gerekirse, genelinde savaş sırasında kullandıkları koruma ve süs amaçlı metal maskeler (zırh) kullanıldığı dikkat çekmiştir. Günümüzde ritüel amaçlı kullanılan maskeler bulunmakta ve bunlar karnaval, kutlama ve dini ritüellerden oluşan gösterilerde kullanılmaktadır. Bugüne geldiğimizde fiziksel maskenin kullanılmasının gerektiği düşmanca ortam şekil değiştirdiği için bu tür maskelere gerek kalmamıştır.
Fakat bu düşmanlık gerçekten kayboldu mu? Teknolojinin ve kolektif mantığın gelişmesiyle insanların entelektüel gelişimi artıkça maske kullanımına psikolojik bir anlam yüklenmiyor mu? Ben cevabın evet olduğunu düşünüyorum, çünkü insanın her zaman korunmaya ihtiyacı vardır. Geçmişte fiziksel saldırgan ortamdan fiziksel maskelerle korunma, bugünümüzde ise saldırganlık daha ince ve gizli iken psikolojik maskeye ihtiyaç duyarız, bu da yüz mimiklerinin, jestlerimizin ve vücut şeklimizin değişmesinden ibarettir.
Zoolojide mimikri kavramının bulunması rastlandı değildir: Hayvanların bulundukları ortamla aynı görünmeleri için renk değiştirmeleri ve bu şekilde düşmanlarının saldırılarından korunmalarıdır.
Mimikrinin insanlarda da olduğunu düşünüyorum. Ama farklı insanlarda ve farklı koşullarda mimiklerin değişiminin farklı motivasyona dayalı olduğuna inanıyorum. Mesela aktörler maskeyi büründükleri kişiyi canlandırmak için kullanırlar. Motifimiz psikolojik korunmada olabilir, refah yüz ifadesiyle aslında ne kadar kırılgan veya duygusal anlamda ne kadar çok incitilebilir olduğumuzu saklarız. Ama ne yazık ki büyük bir kesimin maske kullanma motifi onurlu değildir- yalan, manipülasyon, kandırma. Bazı insanlar “merhametli” maske takınırlar sırf hastalıklı meraklarını gidermek ve başkalarının hayatına karışıp, değerli görünen fikirler vermek için. “Suçsuz bakış” maskesi- yalancıların kullandığı. İkiyüzlülük maske olarak, daha büyük bir dikkatle ele alınmalı. Taktiksel ve kibar davranış ve ikiyüzlülüğün arasındaki ince çizginin anlaşılması epey zaman alabilir. Bazen kibar, süslü sözlerin ardında tatsız düşünceler gizlidir. İnceliğin arkasında gizlenen ikiyüzlülük çağdaş dönemin en zararlı ürünlerinden bir tanesidir.
Bu durumları araştıran bilim dalı vardır- fizyonomi, farklı fizyonomileri araştırır. Psikolojide bir sürü dal mevcut, yalan söyleme ve yüz ifadesinin (mimiklerin) değişiminin arasındaki bağlantıyı araştırırlar. Yalan söyleyen insan sık sık gözlerini yumar, kaşının birini kaldırır, dudaklarını farklı yönlere oynatır, saçına veya kafasının başka bir yerine dokunur.
Maske gerekli midir sorusuna cevap vermem için ilk önce maske kavramı nedir onu belirtmem gerek. Benim düşünceme göre fiziksel açıdan maske farklı amaçlarla yüze takılan bir objedir. Bana göre amaç maske kullanımını haklı kılar ,bunları da dörde bölmek mümkündür:
* Ritüel için kullanılan maskeler– gelenek ve görenekleri korumak için gereklidir
* Karnaval maskeleri– taşıdıkları eğlence ve kutlama amaçlı gereklidir
* Koruma amaçlı takılan maskeler -onların gerekliliği tartışılamaz askerin gaz maskesi, dalgıcın skubası, kozmonotun uzay giysisi, medikal maskeler, aktörün kullandığı maske- Batman, Superman, Örümcek adam, Dart Vaydır ve vs.
* Kozmetik maskeler – kullanımın yararlı olduğu kanıtlanmış olan maskeler
Bu anda da çok kazançlı bir sanayiye geliyoruz, üretmekte olduğu ürünü ben şahsen fiziksel ve psikolojik maskenin arasında ki sınıra yerleştiriyorum. Bu makyajdır : grimler, rujlar, kremler kozmetik ürünler genel olarak bu grubu oluşturmakta ve burada bir soru ortaya çıkmaktadır. Makyaj mazur görülebilir bir denemedir , etrafımızdaki insanları ne kadar güzel ve çekici olduğumuza inandırmak için. Bu şekilde kendimize estetik anlamda zengin ama hoşgörü anlamımda zayıf bir hayat planlıyoruz. Buna örnek vermek gerekirse iş başvurularında istenilen aktüel fotoğrafımızdır. Psikolojik açıdan maskenin kullanımı gerekli midir sorusuna benim cevabım şudur: bu tamamıyla kullanan kişinin motivasyonuna bağlıdır.
5 Yorum